De priklei met prikpen is waarschijnlijk het oudste gereedschap voor het schrijven van een tekst in braille. Tot in de jaren vijftig van de twintigste eeuw werden de meeste brailleboeken met behulp van de priklei vervaardigd. Maar ook bij de inzet van brailleschrijfmachines was er van een boek, afgezien van het schoolboek, in de regel slechts één exemplaar beschikbaar.
De priklei, oorspronkelijk van metaal, later ook van kunststof gemaakt, bestaat uit twee bladen die door middel van een scharnier met elkaar verbonden zijn. Hierdoor kun je de lei openslaan, onder meer om een vel papier erin te leggen.
Bij de enkelzijdige priklei zorg je ervoor dat het scharnier aan de linkerkant van de dichtgeklapte lei zit. In het bovenliggende blad van de lei zijn rijen rechthoekige open vakjes te zien. Per vakje kan één brailleteken worden gemaakt. De puntjes waaruit het teken bestaat prik je met de prikpen binnen de omlijsting van het vakje in het papier. Aan de andere kant van het papier worden de puntjes opgevangen in de holletjes waarmee het onderliggende blad van de lei is voorzien. Die holletjes zijn zodanig vormgegeven dat de puntjes een structuur hebben die stevig is en prettig om te voelen. Goede punten zijn bovendien verbazingwekkend duurzaam.
Omdat de letters aan de onderkant van het vel papier verschijnen, moeten de letters in spiegelschrift worden geschreven, wat wil zeggen dat je bij het prikkend schrijven van rechtsboven naar linksonder werkt.
Bij enkelzijdige prikleien sluiten de regels met vakjes voor de tekens nauw op elkaar aan. Bij dubbelzijdige prikleien wordt er als het ware telkens een regel overgeslagen. Als je een leeg vel in zo'n dubbelzijdige lei hebt gelegd, zorg je ervoor dat het scharnier aan de linkerkant zit. Nadat je de vakjes van het dan bovenliggende blad voor het schrijven hebt gebruikt (en je dus linksonder bent aangekomen), sla je de gesloten lei als het ware naar links om. Het scharnier bevindt zich dan aan de rechterkant van de lei. Vervolgens ga je bovenaan rechts verder met schrijven. De puntjes die je dan prikt, komen tussen de regels terecht die je hebt gebruikt toen het scharnier van de lei nog links zat. Zij worden dus opgevangen in de holtes van de tussenruimten.
met de dubbelzijdige lei krijg je niet meer tekens op een vel papier dan met de enkelzijdige. Wellicht is de dubbelzijdige lei gemaakt vanuit de veronderstelling dat het brailleschrift gemakkelijker leesbaar is als de regels tekst niet dicht onder elkaar staan.
Voor de brailledrukkerijen werd al spoedig een techniek ontwikkeld waardoor dubbelzijdig kon worden gedrukt zonder dat er sprake was van interlinie. De gaatjes van de puntjes aan de achterzijde van het vel vielen net naast de puntjes van de voorzijde van het vel. In relatie tot de ontwikkeling van computers voor thuisgebruik zijn ook relatief kleine brailleprinters ontwikkeld. Bij deze kun je kiezen tussen dubbel- en enkelzijdig afdrukken.
Hieronder staan afbeeldingen van enige prikpennen en prikleien, een kleine keuze uit onze collectie. De dubbelzijdige priklei en de priklei op plank zijn waarschijnlijk van vóór 1940; de zakpriklei is rond 1990 geproduceerd.
Klik hier om de afbeeldingen in een grotere uitvoering te zien en voor meer informatie
