Leeshulp- en leermiddelen

Inhoudsopgave


Introductie


Lezen van braille doe je met je vingers. Daar komt verder geen hulpmiddel aan te pas.
Dit geldt ook voor een ander reliëfschrift, het Moonschrift. Dit heeft niet zoals het brailleschrift de wereld veroverd, maar het wordt nog wel gebruikt, volgens informatie uit 1981 vooral in Groot-Brittannië en enkele Afrikaanse landen. In onze collectie hebben we een paar boekjes in Moonschrift. Hieronder staat een afbeelding waarop het titelblad van een boekje in Moonschrift is te zien en een afbeelding van een wandplaat met het alfabet in Moonschrift.

Afbeelding van tekst in Moonschrift Afbeelding van een wandplaat met het Moonalfabet

Klik hier om de afbeelding in een grotere uitvoering te zien


In Nederland is in de loop van de tweede helft van de negentiende eeuw voor braille gekozen als opvolger van hoogdruk van het gewone schrift. Informatie over het brailleschrift is te vinden op
https://braille-autoriteit.org/ (nieuw venster)


Louis Braille heeft het naar hem genoemde schrift in 1825 gepresenteerd. Hij was toen 16 jaar.
Het Moonschrift is in 1845 door William Moon (geboren in 1818) gepresenteerd. Hij veronderstelde dat dit schrift gemakkelijker te leren was dan braille. Het heeft de rest van de negentiende eeuw ook in Nederland mogen concurreren met het brailleschrift.

In de tijd dat de brailleboeken van de blindenbibliotheken in de regel in enkelvoud bestonden, werden ze mooi ingebonden. Toen de technische ontwikkelingen het mogelijk maakten dat brailleboeken op aanvraag werden gedrukt, kregen ze een wegwerpuiterlijk. Begin negentiger jaren van de 20e eeuw werden de magazijnen van de blindenbibliotheken waarin de niet uitgeleende brailleboeken waren opgeslagen, ontruimd.
Voor het heen-en-weersturen van brailleboeken tussen bibliotheek en lener werden tassen of dozen gebruikt waarin drie tot vier banden konden worden verpakt. De wegwerpboeken worden per bandje verzonden. De postbode is er misschien niet zoveel mee opgeschoten. Voor de braillelezer - en/of zijn naaste omgeving - is wat dit betreft met de invoering van het wegwerpboek het leven echter wel gemakkelijker geworden.

Hieronder laten we afbeeldingen van een gebonden boek en een wegwerkboek zien alsmede een afbeelding van een verzendtas.

Afbeelding van een gebonden brailleboek Afbeelding van dit boek, aanblik op de onderkant van het binnenwerk Afbeelding van dit boek, aanblik op een bladzijde Afbeelding van dit wegwerpboek, opengeslagen Afbeelding van een verzendtas voor brailleboeken

Klik hier om de afbeeldingen in een grotere uitvoering te zien en voor meer informatie


Zowel voor de blinden als voor de slechtzienden zijn geluidsdragers een grote rol gaan spelen, eerst de grammofoonplaten, daarna de spoelbanden, de cassettebandjes en de cd's. Op genoemde media werden en worden teksten vastgelegd, gebruikmakend van de menselijke stem of van synthetische spraak.

In de jaren zeventig van de 20e eeuw is het zogenoemde tactiel leesapparaat op de markt gekomen, de Optacon. Dit apparaat maakte het mogelijk zwartdruktekst te lezen zonder tussenkomst van braille of spraak.

De computer is vanaf circa 1990 een belangrijke functie gaan vervullen als leesapparaat. Dit kwam doordat software en hardware op de markt kwamen die het mogelijk maakten digitale bestanden in vergrote letters, in braille en/of met synthetische spraak te lezen.

Met een scannner kan tekst op papier omgezet worden naar een (tekst)bestand op een computer, waarna de inhoud van dit bestand vergroot, met spraak en/of in braille kan worden gelezen. We hebben een HP-scanner in de collectie.
Er zijn aan het begin van de 21e eeuw apparaten ontwikkeld die na het scannen het verkregen digitale bestand meteen laten voorlezen; dit zijn de voorleesapparaten.

Spoedig na de introductie van braille-uitvoer op de computer zijn er brailleprinters ontwikkeld. Wij hebben een drietal brailleprinters in de collectie.

Aan het begin van de 21e eeuw is men synthetische spraak gaan toepassen in mobiele telefoons en navigatieapparaten.

Voor slechtzienden zijn voor het lezen van zwartdruk hulpmiddelen ontwikkeld in de sfeer van vergroting en verlichting.

Hieronder worden verschillende hulpmiddelen nader besproken. Meerdere ervan zijn ook als hulpmiddel voor het schrijven te beschouwen. Zij worden daarom ook in die rubriek genoemd, voor een deel met een verwijzing naar deze.


Grammofoon, bandrecorder, cassetterecorder, Daisyspeler


De eerste gesproken boeken werden op grammofoonplaten vastgelegd. Ze werden afgespeeld op de grammofoon (pick-up). Daarna kwamen de spoelbanden (afgespeeld op de bandrecorder) en de compactcassettes (afgespeeld op de cassetterecorder). In het begin van de 21e eeuw (in 2004) stapten de blindenbibliotheken over op vastlegging van het gesproken boek op cd. Circa zes jaar later werd de mogelijkheid geïntroduceerd de boeken te streamen. Kort daarna werd ook het downloaden van boeken toegestaan.

Behalve voor het gesproken boek werden de bandrecorder en de cassetterecorder ook gebruikt voor het lezen van andere teksten, zoals vergaderstukken en gesproken brieven. De eerste memorecorders (analoog) kwamen in zwang voor het maken van ingesproken aantekeningen. De digitale opvolgers vervullen diezelfde functie. Zij worden echter ook gebruikt voor het lezen van gesproken boeken en anddere teksten. De smartsphones en tablets met ingebouwde spraak (zoals de iPhone en iPad) zijn de jongste soort apparaten die voor het lezen van het gesproken boek gebruikt kunnen worden.

Hieronder staan afbeeldingen van verscheidene afspeel- en opnameapparaten. Een grammofoon hebben we nog niet in de collectie.

Afbeelding van een bandrecorder, merk TEAC, type X-3 Afbeelding van een bandrecorder, merk Telefunken, type magnetophon 201 de luxe Afbeelding van een cassetterecorder met grote cassette, merk Clark and Smith Afbeelding van een cassetterecorder, merk Grundig, type CR590 Stero Afbeelding van een cassetterecorder, merk Philips, type N22120 Afbeelding van een cassetterecorder, merk Sony, Transcriber Secutive Afbeelding van deze cassetterecorder met voetpedaal Afbeelding van een cassettedeck, merk Yamaha Afbeelding van een daisyspeler uit de beginfase, merk Plextalk, type Plextor Afbeelding van een daisyspeler uit latere jaren, merk Scholar Afbeelding van een daisyspeler uit latere jaren, merk Victor Reader, type Wave Afbeelding van een daisyspeler uit latere jaren, merk Victor Reader, type Classic Afbeelding van een memorecorder, merk Milestone

Klik hier om de afbeeldingen in een grotere uitvoering te zien en voor meer informatie


Voor de verzending van de geluidsdragers werden door de jaren heen verschillende verpakkingen gebruikt. Hieronder zijn meerdere afbeeldingen te zien.

Afbeelding van een verzenddoos voor grammofoonplaten, U.S.-Mail Afbeelding van een verzenddoos voor spoelbanden van de Nederlandsche Blindenbibliotheek Afbeelding van een dichte verzend- en opbergdoos voor cassettes van de Studie- en Vakbibliotheek Afbeelding van een open verzend- en opbergdoos voor cassettes van de Studie- en Vakbibliotheek, gevuld met cassettes Afbeelding van verzendmateriaal voor cassettes en cd's

Klik hier om de afbeeldingen in een grotere uitvoering te zien en voor meer informatie


Tot slot van deze afdeling laten we nog afbeeldingen zien van de grammofoonplaat van vóór 1970, de spoelband van vóór 1980 en een Daisy-cd uit 1997.

Afbeelding van een grammofoonplaat met een gesproken boek; Reader's digest Afbeelding van een Daisyschijfje uit 1997, een veldtest Afbeelding van spoelbanden, waarvan er één in een houten opbergdoos ligt

Klik hier om de afbeeldingen in een grotere uitvoering te zien en voor meer informatie



De Optacon


Omstreeks 1975 is dit apparaat in Nederland geïntroduceerd.
Na lang oefenen kun je er gewone (voor zienden bestemde) teksten mee lezen. Met de ene hand beweeg je een cameraatje over de tekst, via een vinger van de andere hand laten snel bewegende pennetjes je de vorm van het door het cameraatje opgevangen teken voelen. Er zijn mensen die dit dermate onder de knie hebben gekregen, dat ze er hun post globaal mee konden bekijken en er woordenboeken mee konden raadplegen.
Hieronder staan afbeeldingen van de Optacon.

Afbeelding van een Optacon Afbeelding van een Optacon in gebruik

Afbeelding van het leesgedeelte van een Optacon in gebruik Afbeelding van de camera van een Optacon in gebruik

Klik hier om de afbeeldingen in een grotere uitvoering te zien en voor meer informatie



Computer


In de loop van de tachtiger jaren van de 20e eeuw kwam de computer binnen het bereik van particulieren. Ontwikkelaars zijn in diezelfde periode aan de slag gegaan om de computer ook bruikbaar te maken voor blinden en slechtzienden. Hulpmiddelen (software of hardware) lagen in de sfeer van vergroting van de tekens op het scherm, vertaling van die tekens naar braille en vertaling van die tekens naar spraak. Bovendien moest ervoor worden gezorgd dat de blinde of slechtziende toegang had tot de instellingen van zijn specifieke software en hardware.
Over de ontwikkeling van de toegankelijkheidshulpmiddelen is zonder twijfel een boeiend verhaal te schrijven. Dit zullen wij aan ter zake kundigen overlaten. Wij beperken ons tot globale informatie met betrekking tot de voorwerpen in onze collectie.
Vooruitlopend op een volledig overzicht laten wij hier alvast enkele afbeeldingen van computerhulpmiddelen zien.

Afbeelding van de VersaBraille in kunststoffen koffer Afbeelding van de binnenkant van het deksel Afbeelding van de merkaanduiding
Afbeelding van een Toshiba laptop op een 44-cellige leesregel, merk Toshiba Satelite resp. Combibraille Afbeelding van de 44-cellige leesregel, merk Combibraille, uitvergroot detail Afbeelding van een opvouwbare leesregel, merk Combibraille, in opgevouwen toestand

Afbeelding van een laptop op een 40-cellige leesregel, merk Sony Vaio resp. Alva BC640 Afbeelding van de 40-cellige leesregel, merk Alva BC640

Afbeelding van de Elobox Afbeelding van de Euroscope met 20 cellen

Klik hier om de afbeelding in een grotere uitvoering te zien en voor meer informatie



Vergrotingshulpmiddelen


Naast optische hulpmiddelen als brillen en contactlenzen kunnen slechtzienden baat hebben bij vergrotingshulpmiddelen als loepen. Om het visueel lezen mogelijk of gemakkelijker te maken zijn er softwarematige toepassingen op computers en telefoons voorhanden of te installeren.

Hieronder tonen we enige vergrotingshulpmiddelen.

Afbeelding van een leeslineaal Afbeelding van een handloep, lensgrootte 70 maal 57 mm. Afbeelding van een handloep, lensgrootte 83 maal 64 mm. Afbeelding van een handloep, lensgrootte 102 maal 76 mm. Afbeelding van handloepjes in leren etui Afbeelding van een bril met een loep voor het rechter glas Afbeelding van een Bergerloupe, bovenaanzicht; Gowllands Ltd Afbeelding van een Bergerloupe, vooraanzicht Afbeelding van een bril met verstelbare loepen, merk Shin-Nippon Afbeelding van een deskloupe, merk Rinckbrillen; lensgrootte 75 mm. Afbeelding van een handloepje, merk coil; lensgrootte 47 mm. Afbeelding van een lens met verlichting

Afbeelding van een Readerloupe, merk Rectangular Afbeelding van de achterkant van deze loep, met lampje Afbeelding van vier verschillende loepen met verlichting, merk Eschenbach
Afbeelding van het beeldscherm; met de camera wordt gelezen: Ik zag Afbeelding van de tekst die via de camera moet worden gelezen Afbeelding van de onderzijde van de Meva II-camera; de lensopening is te zien Afbeelding van een TV-loep van Tieman

Klik hier om de afbeeldingen in een grotere uitvoering te zien en voor meer informatie




terug naar boven
naar de beginpagina van hulp- en leermiddelen
naar de beginpagina van de collectie van lectuur
naar de beginpagina van interviews
naar de beginpagina van de website